Pankreasın Salgıladığı Hormonlar

Pankreas denen salgı bezi, barsaklaru çe­şitli sindirim fermentleri salgıladıktan baş­ka, iç salgı bezi olarak da çalışmakta ve hormon yapmaktadır. Pankreas dokusun­da bulunan ve Langerhans adacıkları di­ye bilinen küçük hücre grupları iki çeşit hormon yaparlar ve kana verirler. Bunlar­dan alfa denen hücrelerin salgıladığı hor­mona glukagon, beta hücrelerinin salgıla­dığı hormona ise insülin denir. İnsülin, pro­tein yapısında bir hormon olup günde 2 mg. kadar vena portaya salgılanır. İnsülin ilk defa Banting ve Best’in çalışmalarıyla köpek pankreasından elde edilmiştir. Bu iki hormonun görevi şeker metabolizması­nı düzenlemektir. Glukagon kandaki şeker miktarını yani glikozu artırır, insülin ise düşürür. Kanda şeker yükseldiğinde sal­gılanan insülin, karaciğerdeki glikojenin glikoza dönüşmesini ve kana karışmasını  kısıtlamaktadır.
Ayrıca doku hücrelerinin kandaki şekeri gıda maddesi olarak alıp kullanması için de insüline ihtiyaç vardır. İnsülin yetersiz­liğinin neden olduğu şeker hastalığında (diabetes mellitus) kanda şeker fazlalığı (hiperglisemi) olmasına karşılık, doku hüc­releri kandaki glikozu yeterli derecede bir hızla ememezler. Böylece hücrelerde bes­lenme yetersizliği görülür. Bu açık, şeker metabolizmasının hızlandırılması ile kapa­tılmak istenir. Fakat bu durumda kanda keton cisimleri artar ve neticede kanın a-sitlenmesi demek olan asidoz tablosu mey­dana gelir. Langerhans adacıklarındaki beta hücrele­rinin doğuştan yetersiz kalması sonucu erken yaşlarda meydana gelen şeker has­talığına jüvenil diyabet denir. Tedavisi için hastaya insülin vermek ge­rekir. İleri yaşlarda meydana gelen şeker hastalığında ise beta hücreleri zamanla çalışmalarını azaltmışlardır. Bunlarda in­sülin eksikliği genellikle o kadar ciddi de­ğildir. Bu tür şeker hastaları çoğunlukla sıkı bir rejim ve kilonun azaltılmasıyla te­davi edilirler. Ayrıca şeker hastalarına be­ta hücrelerini daha fazla insülin üretmek için uyaran ve oral hipoglisemik ajan de­nilen bazı ilaçlar ağız yoluyla verilmekte­dir. Pankreasta meydana gelen ve insülinoma denen bazı tümörler ise fazla insülin sal­gıladıkları için kan şekerinin cok düşmesi­ne neden olurlar. Hastada açlık hissi, terleme, halsizlik, titreme ve uyuşukluk vardır. Ağır vakalarda koma meydana ge­lebilir. Tedavi amacıyla hastaya fazla mik­tarda insülin verildiğinde de bu şekilde bir hipoglisemi veya insülin koması görüle­bilir. İnsülin koması bazı psikiyatrik durum­larda tedavi amacıyla da kullanılmaktadır. İnsülin preparatları çabuk tesirli (rapid), orta tesirli (indermetiate) ve uzun tesirli (long) olmak üzere başlıca üc çeşittir. Kristalize insülin preparatlarının etkisi ça­buk görülür ve kısa sürer. NPH insülin (Neutral protamin Hagedorn) denilen preparat orta tesirlidir. Depo tesirli insülin (protamin zinc insülin) PZ1 preparatları da vardır. Şeker hastaları, doktorların düzen­ledikleri gıda rejimini uygulamalı ve gerek, fiğinde insülin preparatlarını özel cilt altı enjektörleriyle kendi kendilerine enjekte etmeyi öğrenmelidirler.