Öksürük İlacı

Uyarıcı bir belirti olan öksürük, hastalıkların tanısında ve gidişinin izlenmesinde yol gösterici olabilir. Öksürük bronş, akciğer ya da üst solunum yolları hastalıklarından kaynaklanabileceğinden önem verilmesi gereken bir belirtidir.

Öksürüğü kesmek için kullanılan ilaçların içinde en meşhuru olan kodein (metil mor­fin), morfinden elde edilen zayıf bir uyuş­turucudur. Kodein sülfat veya kodein fosfat seklinde beyaz bir tozdur, bir benzeri olan dionin (etil morfin) ile birlikte birçok öksürük şu­rubunda veya tabletinde bulunur. Oksuruk refleksini ortadan kaldırdığı gibi, ağrı gi­derici ve kabız yapıcı etkisi de vardır Çocuklarda konvulsıyonlara sebebiyet ve­rebileceğinden kodeınlı şuruplar (sirop decodeın) veya tabletler ufak çocuklara ve­rilmez.

Vücut, dengesini bozan etkenlere karşı çeşitli mekanizmaları harekete geçirerek yanıt verir. Öksürük de bunlar­dan biridir. Ama kendi başına bir rahat­sızlık kaynağı olduğundan genellikle ilaçla yatıştınlmaya çalışılır.

Uzun süre devam eden öksürük amfizem, verem ve akciğer kanseri gibi akciğer hastalıklarının belirtisi olabilir. Bu nedenle öksürüğe yol açan etkenleri ortaya çıkaracak bir hekime başvurmak yerine kendiliğinden ilaç alarak öksürü­ğü kesmeye çalışmak kötü sonuçlara yol açabilir. Ayrıca öksürüğün solunum yollarını yabancı cisimlerden te­mizleyen yararlı bir korunma meka­nizması olduğu unutulmamalıdır.

KULLANIM ALANLARI

Öksürüğün her durumda kesilmemesi gerektiği ve yanlış kullanılan öksü­rük ilaçlarının organizma için zararlı olabileceği unutulmamalıdır. Öksürük ilaçları genellikle gırtlak ve soluk borusu iltihapları (larenjit ve trakeit) gibi üst solunum yolları enfeksiyonlarındaki örselenmeye bağlı kuru öksürüklerde, hastayı bitkin düşüren gece öksürükleri ve boğmacadaki gibi öksürük krizlerin­de kullanılır. Öksürük ve solunum güç­lüğü bronş astımının başlıca belirtisidir. Ama astımda öksürük yatıştırıcılar yeri­ne bronş açıcıların kullanılması uygun­dur.

ETKİ YOLLARI

Öksürük ilaçları ya merkez sinir siste­mini etkileyerek uyarı eşiğini yükseltir ya da çevrel sinirleri etkiler. Birinciler merkez sinir sistemini, ikinciler ise çev­rel sinir sistemini etkileyen öksürük ilaçları olarak adlandırılır. Merkez sinir sistemim etkileyenler de kendi içlerinde uyuşturucu olanlar ve uyuşturucu olma­yanlar adı altında iki gruba ayrılır. Uyuşturucu olmayan öksürük ilaçlan öksürük tedavisinde ilk olarak kullanılmaları gereken ilaçlardır. Bunlar etkisiz kaldığında kodeinli öksürük ilaçları gibi uyuşturucu olanlara geçilebilir. Ama uyuşturucu öksürük ilaçlarının bazı yan etkileri olduğu unutulmamalıdır.

MERKEZ SİNİR SİSTEMİ ÜZERİNDE ETKİLİ UYUŞTURUCU OLMAYAN İLAÇLAR

Bu gruba kimyasal bileşimleri birbirin­den çok farklı ilaçlar girer. İçlerinden bazıları yüksek beyin işlevlerini bozma­dan, yani uyku, varsam gibi yan etkilere yol açmadan öksürük merkezinde uyan eşiğini yükseltmelerinin yanı sıra, sinir uçlarına giden uyarıları engelleyerek çevresel etki de gösterir. Ayrıca bronş açı­cı etkileri vardır.

MERKEZ SİNİR SİSTEMİ ÜZERİNDE ETKİLİ UYUŞTURUCU İLAÇLAR

Bu ilaçlar soğanilikteki öksürük merke­zini etkileyerek öksürük refleksini en­geller. Solunum merkezini de etkileyebildiklerinden bazı ülkelerde hekim reçetesiyle satılması zorunlu ilaçlar ara­sında yer alırlar. Akciğer amfizemi, kronik bronşit ve bronş astımı gibi hastalıkların yanı sıra solunum yetmezliği­nin görüldüğü bütün durumlarda dik­katle kullanılmalan gerekir. Bu ilaçla­rın solunumu zorlaştuıcı etkisi, kafaiçi basıncının yüksek olduğu bütün durum­larda daha belirginleşir. Yaygın (multipl) skleroz ve hipotiroidizmde (tiroit salgısı yetersizliği) kullanılmalan sa­kıncalıdır. Özellikle kulakçık kasının titreşim ya da seğirme biçiminde kasıl­masının (fibrilasyon ve flater) yol açtı­ğı kalp atım düzensizlikleri (aritmi) olan hastalarda kalp atımlarının hızlan­masına, prostat büyümesi olan hastalar­da ise idrar tutukluğunafneden olurlar. Gebelikte zorda kalmadıkça kullanıl­malan önerilmez.

ÇEYREL SİNİR SİSTEMİ ÜZERİNDE ETKİLİ İLAÇLAR

Bu grupta öksürük kesici etkileri pek güçlü olmayan, merkez sinir sistemini etkileyen ilaçlara göre daha az yan etki­leri görülen ilaçlar bulunur. Kimyasal yapılan birbirinden çok farklı olan bu ilaçlar etkilerini soğanilikteki merkeze giden öksürük uyarılarım engelleyerek gösterir. Ayrıca balgam söktürücü ve bronş kaslarını gevşetici etkileri vardır. “Yumuşatıcılar” da bu gruba girer. Bunlar genellikle suda eriyen bileşik­lerden oluşan, solunum yolları salgısını sulandınp iltihabı azaltan ve havadaki örseleyici maddelerin mukozayla tema­sını önleyen ilaçlardır. Arapzamkı, meyankökü özütü, gliserin ve selüloz tü­revleri gibi yumuşatıcıların kâfuru, mentol, okaliptüs gibi maddelerle karıştınlmasıyla elde edilirler.

BRONŞ SALGISINI ETKİLEYEN İLAÇLAR

Birçok ilaç bronş salgısının nitelik ve miktarım etkileyebilir. Başka bir deyiş­le salgıdaki su miktarım, yani akışkan­lığı artınp yapışkanlığını azaltabilirler. Bazı ilaçlar ise bronş ve akciğer damarlarını genişletir.
Balsamlı ilaçlar: Balsam içeren Öksü­rük ilaçlan bronş duvarında bulunan salgı bezlerini uyararak bronş salgısı içindeki su miktarını artırır. Bu gruba giren bazı ilaçlar, solunum yollan mu­kozasında örseleyici etkileriyle kronik enfeksiyonlann iyileşmesine yardımcı olur. Guayakol balsamlı öksürük ilaçla­rında en yaygın kullanılan maddedir. Doğal olarak peygamberağacı (Guaia-cum officinale) reçinesinden elde edi­len bu madde bronş salgısını azaltıp balgam çıkarmayı kolaylaştırıcı bir etki gösterir.
İyotlu ilaçlar: Bu ilaçlar bronş salgısı­nı sulandırarak yapışkanlığı azaltır. Böylece balgam söktürücü bir etki ya­ratırlar. İçeriklerindeki iyot nedeniyle uzun süreli tedavilerde ve tiroit hastalıklarında kullanılmazlar.
Balgam yumuşatıcılar: Bronş salgısı­nın akışkanlığını artıran ilaçlardır. Bronş salgısını artrrmalanna karşın, balgam daha akıcı olduğundan kolayca çıkartılabilir. Balgam yumuşatıcılar pe­nisilini etkisizleştirdiğinden bu antibi­yotikle birlikte kullanılmaz.

Merkez sinir sistemi üzerinde etkili uyuşturucu öksürük ilaçlarının kullanımına ilişkin bazı uyarılar:

• Alkollü içkiler ve merkez sinir sistemini etkileyen ilaçlarla birlikte kullanılmaları sakıncalıdır.
• Mide ve bağırsak yakınmaları olan hastalarda yemeklerden sonra alınmalıdırlar.
• Uyku getirici ve refleksleri yavaşlatıcı etkileri görülebilir. Bu ne­denle- sürekli dikkat isteyen işleri yaparken kullanılmaları sakıncalı­dır.
• Kabızlığa, ağız ve boğaz kuruluğuna yol açabilirler.